กษัตริย์แห่งการศึกษา

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จฯ งานการศึกษานอกโรงเรียนที่กระทรวงศึกษาธิการ กราบบังคมทูลอัญเชิญเสด็จ ฯ ทุกครั้ง และพระราทาน พระบรมราโชวาทหรือพระราชดำรัส เกี่ยวกับกิจการนั้น ๆ ด้วย เช่นได้เสด็จฯ ไปทรงประกอบพิธีเปิดอาคาร ท้องฟ้าจำลองกรุงเทพ จังหวัดพระนคร เมื่อวันที่ 18 สิงหาคม พุทธศักราช 2507 พระราชทานกระแสพระราชดำรัสเกี่ยวกับ พิพิธภัณฑ์ วิทยาศาสตร์ เพื่อจารึกไว้ที่หน้าอาคารพิพิธภัณฑ์ เมื่อวันที่ 2 สิงหาคม พุทธศักราช 2522 และได้เสด็จฯ ทรงประกอบพิธีเปิด พิพิธภัณฑ์ วิทยาศาสตร์ ณ ศูนย์บริภัณฑ์เพื่อการศึกษา บริเวณท้องฟ้าจำลอง กรุงเทพ เมื่อวันที่ 9 สิงหาคม พุทธศักราช 2522 เป็นต้น เจ้าหน้าที่ และหน่วยงานของกรมการศึกษานอกโรงเรียนได้เข้าร่วม ดำเนินการในโครงการตามพระราชดำริต่าง ๆ ตั้งแต่พุทธศักราช 2524 เป็นต้นมาดังนี้

1 โครงการอุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท ์

2 โครงการพัฒนาชุมชนตำบลบ้านจันทร์

3 โครงการพัฒนาลุ่มน้ำห้วยเพรียง

4 โครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อน

5 โครงการจัดที่ดินตามพระราชดำริทุ่งสาเมาะ

6 โครงการศูนย์ศึกษาพัฒนาพิกุลทอง

7 โครงการศิลปาชีพจังหวัดสกลนคร

8 โครงการพัฒนาที่ราบเชิงเขาจังหวัดปราจีนบุรี

9 โครงการสวนป่าเปิดเขาเขียว

10 โครงการเพื่อความมั่นคงบริเวณห้วยปลาดุก

11 โครงการศิลปาชีพเพื่อความมั่นคงจังหวัดแม่ฮ่องสอน

12 โครงการอาศรมวัดญาณสังวราราม

โครงการพระราชดำริ

      1 โครงการอุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท ์ เสด็จ ฯ ยังอุทธยานแห่งชาติดอยอินทนนท์ เมื่อวันที่ 2 กุมภาพันธ์ พุทธศักราช 2522 ได้ทรงเยี่ยมราษฎร ชาวเขาเผ่าแม้ว บ้านขุนกลาง และชาวเขาเผ่ากระเหรี่ยง บ้านอ่างกาน้อย บ้านผาหมอน ตำบลบ้านหลวง อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ ทรงมีพระราชกระแสรับสั่ง กับหน่วยงานต่าง ๆ ในการที่จะเร่งพัฒนาและช่วยเหลือ ราษฎรในเขตพื้นที่อุทธยานแห่งชาติ ในปีต่อมา ก็ได้เสด็จ ฯ เยี่ยมราษฎรชาวเขาหมู่บ้านดังกล่าวอีก เมื่อวันที่ 7 และ 24 กุมภาพันธ์ พุทธศักราช 2523 ได้พระราชทาน พระราชดำริ ในการดำเนินงาน เพิ่มเติมหลายประการ สำนักนายกรัฐมนตรีได้มีคำสั่งที่ 251/2522 ลงวันที่ 17 ธันวาคม พุทธศักราช 2522 ได้มี คณะกรรมการ อำนวนการโครงการและ กำหนดหน้าที่ ความรับผิดชอบต่าง ๆ ในการพัฒนาชุมชนชาวเขา ในเขตอุทยานแห่งชาติ ดอยอินทนนท์ขึ้น โดยมอบให้จังหวัดเชียงใหม่ดำเนินการในเรื่องการศึกษา สาธารณสุขและกิจกรรมอื่น ๆ กรมการศึกษานอกโรงเรียน ได้มอบหมายให้ศูนย์การศึกษานอกโรงเรียน จังหวัดเชียงใหม่ ดำเนินการ จัดการศึกษาผู้ใหญ่ แบบเบ็ดเสร็จ กลุ่มสนใจการศึกษาสายอาชีพ 150 ชั่วโมง ที่อ่านหนังสือประจำหมู่บ้าน ตู้หนังสือเคลื่อนที่ อบรมเสริมความรู้โสตทัศนศึกษา ให้แก่ราษฎรชาวเขา ในอุทธยานแห่งชาติ ดอยอินทนนท์ อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ จำนวน 11 หมู่บ้าน ตั้งแต่พุทธศักราช 2424 เป็นต้นมา

      2 โครงการพัฒนาชุมชนตำบลบ้านจันทร์ ราษฎรตำบลบ้านจันทร์ อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ส่วนใหญ่เป็นชาวเขาเผ่ากระเหรี่ยง ขาดโอกาสทองทางการศึกษา ไม่รู้หนังสือถึงร้อยละ 87 ทำให้การพัฒนาในด้านต่าง ๆ เป็นไปอย่างลำบาก ศูนย์การศึกษานอกโรงเรียน จังหวัดเชียงใหม่ จึงได้เข้าร่วมดำเนินการในโครงการตามพระราชดำริ ตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2524 เป็นต้นมา โดยจัดการศึกษาผู้ใหญ่ แบบเบ็ดเสร็จขั้นพื้นฐานปีละ 12 ห้องเรียน จัดหนังสือหมุนเวียนทุกหมู่บ้าน จัดการศึกษาผู้ใหญ่ ระดับ 3 - 4 และทางวิทยุและไปรษณีย์ จัดอบรมกลุ่มแม่บ้าน และจัดโครงการวิชาชีพเคลื่อนที่สู่ชนบท

      3 โครงการพัฒนาลุ่มน้ำห้วยเพรียง เสด็จฯพร้อมด้วย สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถและสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เยี่ยมราษฎรบริเวณลุ่มน้ำห้วยแม่เพรียง อำเภอท่ายาง จังหวัดเพชรบุรี เมื่อเดือนพฤษภาคม พุทธศักราช 2522 ได้ทรงทราบสภาพปัญหาของท้องถิ่นที่ส่วนที่เป็นต้นน้ำลำธารนี้ จึงมีพระราชดำริให้กองฝึกอบรมพิเศษ 1 กองทัพภาคที่ 1 จัดทำโครงการ ร่วมกับหน่วยงานอื่น ๆ โดยเน้นให้ราษฎรได้มีส่วนร่วมในการพัฒนาแหล่งทำกินของตนให้มากที่สุด กรมการศึกษานอกโรงเรียน โดยศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนจังหวัดเพชรบุรี ได้เข้าร่วมดำเนินงาน จัดสอนวิชาชีพระยะสั้น จัดที่อ่านหนังสือประจำหมู่บ้าน จัดกลุ่มสนใจ จัดโสตทัศนศึกษา และจัดการศึกษาผู้ใหญ่แบบเบ็ดเสร็จขั้นพื้นฐาน ตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2527 เป็นต้นมา

      4 โครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อน เสด็จฯ ทรงประทับ ประกอบพิธีเปิดศาล พระบวรราชานุสาวรีย์ พระบาทสมเด็จ พระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่อำเภอพนมสารคาม จังหวัดฉะเชิงเทรา เมื่อวันที่ 8 สิงหาคม พุทธศักราช 2522 มีผู้น้อมเกล้า ฯ ถวายที่ดิน 264 ไร่ เพื่อใช้ปลูกสร้าง พระตำหนักที่ประทับเมื่อเสด็จ ฯ เยี่ยมโครงการต่าง ๆ พระองค์ทรงรับไว้ และมีพระราชดำริให้พัฒนา ที่แห่งนี้ เป็นศูนย์สาธิตตัวอย่างรวมเข้ากับ การพัฒนาทางด้านเกษตร ที่ทันสมัยไว้ด้วย จึงเกิดโครงการศูนย์ศึกษา การพัฒนาเขาหินซ้อนขึ้น มีผู้บริจาคที่ดินสมทบเพิ่มขึ้นเป็น 1,227 ไร่เศษ กรมการศึกษานอกโรงเรียนได้เข้าไปจัดการศึกษาผู้ใหญ่แบบเบ็ดเสร็จขั้นพื้นฐาน ที่อ่านหนังสือประจำหมู่บ้าน โครงการฝึกอบรมวิชาชีพในการให้การศึกษาผู้ใหญ่ในชนบท และดำเนินตาม โครงการ รณรงค์ เพื่อการรู้หนังสือแห่งชาติ ให้แก่ราษฎรในเขตพื้นที่โครงการตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2527

      5 โครงการจัดที่ดินตามพระราชดำริทุ่งสาเมาะ เสด็จ ฯ พร้อมด้วย สมเด็จพระนางเจ้า พระบรมราชินีนาถ และ สมเด็จ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เยี่ยมราษฎรที่บ้านเกาะ ตำบลท่าธง อำเภอรามัน จังหวัดยะลา เมื่อเดือนกันยายน พุทธศักราช 2524 ได้เสด็จเยี่ยม ฝายกั้นน้ำของกรมชลประทานที่ทุ่งสาเมาะด้วย ณ ที่นั้นได้มีราษฎรทูลเกล้าฯ ถวายฎีกา ขอพระราชทาน ที่ดินทำกินจึงได้มีกระแสพระราชดำรัสกับนายอำเภอรามันว่า ควรขุดคลองระบายน้ำและเก็บน้ำไว้ใช้และให้สำรวจที่ดินสาธารณประโยชน์ เพื่อจัดรูปที่ดินและจัดสรรให้ราษฎรทำกินโดยไม่ให้กรรมสิทธิ์ที่ดิน แต่มีสิทธิ์ทำกินชั่วลูกชั่วหลาน จึงเกิดโครงการ จัดที่ดิน ตามพระราชดำริ ทุ่งสาเมาะขึ้น กรมการศึกษานอกโรงเรียน โดยศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนจังหวัดยะลา ได้เข้าไปดำเนินการ จัดสอนอาชีพระยะสั้น กลุ่มสนใจ การศึกษาผู้ใหญ่แบบเบ็ดเสร็จขั้นพื้นฐาน ที่อ่านหนังสือประจำหมู่บ้าน และหีบหนังสือสู่ประตูบ้าน ในเขตพื้นที่โครงการ ตั้งแต่พุทธศักราช 2527 เป็นต้นมา

      6 โครงการศูนย์ศึกษาพัฒนาพิกุลทอง ในระหว่างเสด็จฯ แปรพระราชฐานไปประทับแรม ณ พระตำหนักทักษิณราชนิเวศน์ จังหวัดนราธิวาส ตั้งแต่วันที่ 18 สิงหาคม ถึงวันที่ 3 ตุลาคม พุทธศักราช 2524 เสด็จฯ พร้อมด้วย สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี และสมเด็จ พระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณ์วลัยลักษณ์ เยี่ยมราษฎรในเขตพื้นที่ จังหวัดนราธิวาส ได้ทอดพระเนตร สภาพพื้นที่และความเป็นอยู่ ของราษฎรจึงได้ทรงมีพระราชดำริและ พระราชกระแสรับสั่งให้เจ้าหน้าที่และผู้ติดตามเสด็จฯ ดำเนินการพัฒนาด้านต่าง ๆ โดยเฉพาะ การพัฒนาพื้นที่พรุ ประมาณ 400,000 ไร่ ให้ราษฎรใช้เป็นที่ทำกินและพัฒนาขึ้นได้ จึงได้เกิดโครงการ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาขึ้นที่บ้านพิกุลทอง หมู่ที่ 6 ตำบลกะลุวอเหนือ อำเภอเมือง จังหวัดนราธิวาส ขึ้นตั้งแต่ปี พุทธศักราช 2525 เป็นต้นมา ในการเสด็จฯ เยี่ยมโครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทอง เมื่อวันที่ 11 กันยายน พุทธศักราช 2526 ได้ทรงมีพระราชดำรัสตอนหนึ่งว่า "ศูนย์ศึกษาพัฒนาพิกุลทอง เป็นศูนย์ที่รวบรวมกำลังทั้งหมดของเจ้าหน้าที่ทุกกรมกอง ทั้งในด้านการเกษตร ด้านสังคม การส่งเสริมการศึกษารวมอยู่ด้วยกัน ก็หมายความว่า ประชาชนซึ่งจะต้องใช้วิชาการทั้งหลาย ก็สามารถที่จะมาดูและศึกษาได้ ส่วนเจ้าหน้าที่จะให้ความอนุเคราะห์แก่ประชาชน ก็จะอยู่พร้อมกันในที่เดียวกัน ซึ่งเป็นสองด้าน ก็หมายความถึงว่าที่สำคัญปลายทางคือ ประชาชน จะได้รับประโยชน์ และต้นทางของ ผู้ที่เป็นเจ้าหน้าที่ จะให้ประโยชน์กรมการศึกษานอกโรงเรียน ได้เข้าไปดำเนินการจัดสอน การศึกษาผู้ใหญ่ แบบเบ็ดเสร็จขั้นพื้นฐาน สอนวิชาชีพต่าง ๆ จัดที่อ่านหนังสือประจำหมู่บ้าน บริการหนังสือเคลื่อนที่ จัดกลุ่มสนใจ จัดบริการโสตทัศนศึกษา จัดหีบหนังสือเคลื่อนที่และโครงการรณรงค์เพื่อการรู้หนังสือแห่งชาติ ในพื้นที่ของโครงการตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2527 เป็นต้นมา

      7 โครงการศิลปาชีพจังหวัดสกลนคร ในระหว่างที่เสด็จฯ แปรพระราชฐานไปประทับแรม ณ พระตำหนักภูพานราชนิเวศน์ ประจำปี เสด็จฯ พร้อมด้วย สมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินีนาถ เยี่ยมราษฎรในจังหวัดสกลนครทุกอำเภอ ได้ทอดพระเนตรความเป็นอยู่ของราษฎร แล้วจึงมีพระราชดำริพระราชทานให้จังหวัดสกลนคร จัดโครงการศิลปาชีพขึ้นพัฒนาอาชีพของประชาชนในด้านศิลปกรรมและหัตถกรรมพื้นบ้าน สุขภาพอนามัย การศึกษาและการอนุรักษ์วัฒนธรรมพื้นบ้านขึ้น กรมการศึกษานอกโรงเรียนโดยศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนจังหวัดสกลนคร ได้เข้าร่วมในโครงการนี้ในด้านการสอนวิชาชีพระยะสั้นแก่ประชาชน จัดที่อ่านหนังสือพิมพ์ประจำหมู่บ้าน กลุ่มสนใจ โสตทัศน์ศึกษาและการศึกษาผู้ใหญ่แบบเบ็ดเสร็จขั้นพื้นฐานทั้งประเภทชั้นเรียนและครูอาสาสมัครเดินสอน ตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2526 เป็นต้นมา

      8 โครงการพัฒนาที่ราบเชิงเขาจังหวัดปราจีนบุรี เนื่องจากที่ราบเชิงเขาที่ติดกับวนอุทยานแห่งชาติในเขตพื้นที่อำเภอนาดี สระแก้ว ประจันตคาม วัฒนานคร และกิ่งอำเภอคลองหาด จังหวัดปราจีนบุรี ยังไม่ได้พัฒนาให้เกิดประโยชน์อย่างเต็มที่ ได้เสด็จฯ สำรวจทางอากาศแล้ว จึงมีพระราชดำริให้มีการพัฒนาในทางเกษตรกรรม เพาะปลูกพืชไร่ ทำนา สงวนบำรุงป่าไม้ ปรับปรุงคุณภาพดินและจัดหาแหล่งน้ำ และให้พัฒนาประชาชนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่นี้อย่างเร่งด่วน ส่วนราชการต่าง ๆ จึงได้เร่งดำเนินการตามพระราชดำริ กรมการศึกษานอกโรงเรียนโดยศูนย์การศึกษานอกโรงเรียน จังหวัดปราจีนบุรี ได้เข้าเริ่มดำเนินการสอนวิชาชีพระยะสั้น จัดกลุ่มสนใจ การศึกษาผู้ใหญ่แบบเบ็ดเสร็จ ที่อ่านหนังสือพิมพ์ประจำหมู่บ้าน และโสตทัศนศึกษา ให้แก่ประชาชนในพื้นที่นี้ตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2527 เป็นต้นมา

      9 โครงการสวนป่าเปิดเขาเขียว เป็นโครงการตามพระราชดำริ เพื่อสร้างและส่งเสริมการอนุรักษ์ธรรมชาติในบริเวณเขาเขียว อำเภอเมือง อำเภอหนองบัวแดง อำเภอคอนสาร อำเภอภูเขียว และอำเภอเกษตรสมบูรณ์ จังหวัดชัยภูมิ กรมการศึกษานอกโรงเรียน โดยศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนได้เข้าไปดำเนินการสอนวิชาชีพระยะสั้น จัดกลุ่มสนใจ ที่อ่านหนังสือพิมพ์ประจำหมู่บ้าน โสตทัศนศึกษา การศึกษาผู้ใหญ่แบบเบ็ดเสร็จขั้นพื้นฐาน หีบหนังสือสู่ประตูบ้านและการอบรมผู้ใหญ่ในชนบทให้กับราษฎรในเขตสวนป่าเปิดเขาเขียว ดังกล่าว ตั้งแต่ปี พุทธศักราช 2527 เป็นต้นมา

      10 โครงการเพื่อความมั่นคงบริเวณห้วยปลาดุก เป็นโครงการปรับปรุงพื้นที่เพาะปลูกให้ราษฎรในบริเวณหัวปลาดุก ตั้งแต่อำเภอปากชมถึงอำเภอนาด้วง จังหวัดเลย และมีการพัฒนาด้านอื่น ๆ ด้วย กรมการศึกษานอกโรงเรียน โดยศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนจังหวัดเลย ได้เข้าไปจัดอบรมวิชาชีพระยะสั้น กลุ่มสนใจโสตทัศนศึกษา และที่อ่านหนังสือพิมพ์ประจำหมู่บ้าน ให้ราษฎรในโครงการนี้

      11 โครงการศิลปาชีพเพื่อความมั่นคงจังหวัดแม่ฮ่องสอน เป็นการพัฒนาชาวเขาเผ่ามูเซอ ม้ง กะเหรี่ยง ที่อาศัยอยู่ตามเชิงเขาและบนภูเขาในท้องที่อำเภอแม่สะเรียง และอำเภอขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน ให้อยู่เป็นที่ รู้จักทำมาหากินเป็นหลักแหล่ง กรมการศึกษานอกโรงเรียน โดยศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนจังหวัดแม่ฮ่องสอน ได้เข้าไปสอนวิชาชีพระยะสั้น และการศึกษาผู้ใหญ่แบบเบ็ดเสร็จขั้นพื้นฐานประเภทอาสาสมัครเดินสอนให้

      12 โครงการอาศรมวัดญาณสังวราราม ตั้งขึ้นตามพระราชดำริให้ราษฎรบริเวณชายแดนภาคตะวันออกมารับการฝึกอบรมความชำนาญด้านการเกษตร ด้านคุณธรรม จริยธรรม การรู้หนังสือ ที่วัดญาณสังวราราม อำเภอบางละมุง จังหวัดชลบุรี กรมการศึกษานอกโรงเรียน โดยกองปฏิบัติการ ศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนจังหวัดชลบุรี และศูนย์ฝึกและพัฒนาอาชีพราษฎรไทยบริเวณชานแดนภาคตะวันออก อำเภอสระแก้ว จังหวัดปราจีนบุรี ได้ร่วมกันจัดสอนวิชาชีพระยะสั้น กลุ่มสนใจ และที่อ่านหนังสือประจำหมู่บ้าน ให้ตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2529 เป็นต้นมา